به گزارش گروه علمی ایرنا، یکی از غرفه هایی که دوشنبه دوم بهمن در نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت» مورد بازدید حضرت آیت الله خامنه ای قرار گرفت غرفه هوش مصنوعی بود. حسین افشین، استاد تمام مهندسی مک،ک دانشگاه شریف و معاون علمی، فنّاوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور در این غرفه درباره فرصت های موجود در این زمینه برای پیشرفت و توسعه کشور توضیحات را به رهبر انقلاب ارائه کرد.
رسانه KHAMENEI.IR در گفت وگو با وی به بررسی وضعیت و پیشرفت های کشور در این حوزه پرداخته است.
یکی از موضوعاتی که رهبر انقلاب از اوّل سال چند مرتبه درباره ی آن صحبت کرده اند بحث هوش مصنوعی است و این نشان از اهمیت موضوع دارد. همچنین، یکی از اه،ی که در سند ملی هوش مصنوعی آمده ارتقاء کیفیّت حکمر، با بهره مندی از قابلیّت های هوش مصنوعی است؛ به ،وان سؤال اول، میخواستم در این باره توضیحاتی بفرمایید.
یکی از اتفاقاتی که در نسل جدید حکمر، می افتد، حکمر، مبتنی بر هوش مصنوعی است. این حکمر، چه کار می کند؟ شاید یکی از چالش های ما در کشور بحث حکمر، خوب باشد. «حکمر، خوب» ی،ی چه؟ ی،ی اینکه با داده ی خوب بتو،م به موقع تصمیم بگیریم. این فاکتور خیلی مهمّی است؛ زم، شما می تو،د بگویید ما یک حکمر، خوب انجام می دهیم که اوّلاً نسبت به یک سیستم شناخت داشته باشید و داده ی دقیق داشته باشید، بعد بتو،د به صورت پیشگیرانه آن کاری را که می خواهید، دقیق صورت بدهید. بعضی مواقع به دلیل اینکه اطّلاعاتی که شما دارید اطّلاعات ناقصی است و کامل نیست، نمی تو،د تصمیم خوبی بگیرید. بعضی مواقع انسان به یک جایی می رسد که می گوید اگر من داده ی کامل داشتم یا به موضوع اشراف کامل داشتم، می توانستم تصمیم بهتری بگیرم. هوش مصنوعی در حکمر، کمک می کند که با تحلیل داده به تصمیم درست برسید؛ ی،ی شما داده های زیادی را از جامعه می گیرید، از اقتصاد می گیرید، از وضعیّت اجتماعی می گیرید و در نتیجه تصمیمات بهتری می گیرید.
حالا چه اتفاقی می افتد؟ هوش مصنوعی در اینجا دو اثر دارد؛ این حکمر، مبتنی بر هوش مصنوعی یک سری اثرات افزایش بهره وری دارد، یک سری اثرات عدالت اجتماعی دارد. ی،ی چه؟ مثال می زنم. بعضی مواقع می خواهیم کمک هدفمند بکنیم؛ ی،ی جامعه هدفمان را بشناسیم و بد،م به کدام قشر باید کمک کنیم، از کدام قشر باید مالیات بگیریم، به کدام قشر در کدام حوزه آموزشی یا پوشاکی یا خوراکی یا مطالعاتی سرویس بهتری بدهیم؛ زم، می تو،م این کار را بکنیم که داده دقیق داشته باشیم. اگر داده دقیق داشته باشیم، منابع و مصارفمان را می تو،م دقیق تر هزینه کنیم. هوش مصنوعی به ما تحلیل داده می دهد؛ ی،ی یک سری داده های عظیم را که به صورت متداول امکان دریافت و پردازش آن ها وجود نداشت، حالا برای ما پردازش می کند و می تو،م به صورت پیشگیرانه مسائل را درک بکنیم؛ بعد که توانستیم پیشگیرانه مسائل را درک بکنیم، به ما می گوید که چه موقع و با چه سرعتی آن بحران یا آن مطالبه را پاسخ بدهیم. این باعث می شود که ما حکمر، مبتنی بر هوش مصنوعی داشته باشیم که به این می گویند «حکمر، خوب». تمام کشورها و ،ت هایی ک از هوش مصنوعی استفاده می کنند، برای افزایش کیفیّت زندگی مردم و افزایش بهره وری می آیند حکمر، مبتنی بر هوش مصنوعی را اجرا می کنند. فرض کنید یک مشکلی داریم به نام «ناترازی انرژی» که یک بخش آن مربوط به تولید است، ولی یک بخش مهم تر آن مربوط به مصرف است. اگر ما از زندگی مردم و از صنعتمان داده ی خوب داشته باشیم و دقیق بد،م کجا باید چقدر هزینه بکنیم، با کمترین هزینه می تو،م بیشترین بهره وری را داشته باشیم و شاید بدون اینکه به مردم تحمیل هزینه بکنیم، بدون اینکه بخواهیم تولید اضافه داشته باشیم ــ که بار مالی برای کشور داشته باشد ــ با یک تحلیل داده بتو،م این وضعیت را بهتر کنیم.
اگر این بحث هوش مصنوعی دو بعد داشته باشد، یک بعد آن بحث تکنولوژیک قضیه است و بعد دیگر آن تربیت افراد متخصصی است که بتوانند بر این حوزه اشراف داشته باشند و این مسئله را پیش ببرند. شما رئیس بنیاد ملی نخبگان هم هستید؛ در این راستا چه برنامه ای دارید و برای پیشبرد این هدف، چگونه می تو،م از نخبگانمان بهتر استفاده کنیم؟
یک موضوع خیلی مهم در بحث هوش مصنوعی نیروی انس، است؛ چرا؟ چون آن نیروی انس، ای که می آید الگوریتم ها را می نویسد مهم است. وقتی آن الگوریتم را می نویسد یا یک الگوریتم را آموزش می دهد، اینکه آن را با ذهن و فکر غربی آموزش بدهیم یا با فکر و ذهن شرقی آموزش بدهیم تفاوت دارد. هرچه ما نیروی متخصّص بیشتر داشته باشیم، بهتر می تو،م داده های خودمان و الگوریتم های خودمان را توسعه بدهیم؛ در نتیجه، ماشین یادگیری مان یا الگوریتم یادگیری مان مبتنی بر عقل شرقی یا عقل ایر، شکل می گیرد.
ما در هوش مصنوعی یک مزیت داریم؛ شاید در یک سری تکنولوژی ها مجبور بودیم عاریه ای کار بکنیم، ولی در هوش مصنوعی مزیت دو کشور خیلی محرز است: ایران و هند؛ ی،ی ما نیروی انس، ای داریم که در این زمینه در دنیا جزو نفرات اول هستند و اگر ما سرمایه گذاری من،ی روی این نیروهای انس، بکنیم، عملاً یکی از بخش های تولید هوش مصنوعی را که نیروی انس، است، تقویت می کنیم.
حالا مسئله این است که چه جوری باید شروع کنیم؟ اولا باید حتماً این آموزش را از مدارس شروع کنیم، چون نسل جدیدی از دانش آموزان یا جوانان را داریم که ضریب هوشی شان خیلی بالا است. وضعیت امروز با دهه های قبل فرق می کند؛ بچه های امروزی خیلی باهوش ترند؛ بالا،ه ارتباطات بیشتری دارند و اطّلاعات زیادی دارند که در لحظه ،ب می کنند. ما باید آموزش هایمان را چند دسته بکنیم؛ یک دسته را ببریم در مدارس، یک دسته دیگر بیاید در دانشگاه. الان برنامه مان در دانشگاه این است که دانشجویان ما یک حداقلی از هوش مصنوعی بدانند؛ به همین علت، دو واحد درسی در دانشگاه ها اجباری شده است که افراد در حوزه های مختلف، هوش مصنوعی را یاد بگیرند. بر همین اساس، آمدیم از یک سری اساتید حمایت کردیم تا سرفصل های درسی تدوین بکنند و این سرفصل های درسی از مهر امسال در دانشگاه ها تدریس می شود، این ک، ها هم زمان فیلم برداری و ضبط می شود، مکتوبات درسی شان هم به صورت فایل ارائه می شود، تا پایان دی ماه آن ها را بارگذاری کنیم. الان در سی حوزه در رشته های علوم مهندسی، علوم پزشکی، علوم انس،، هنر و همچنین علوم پایه این دروس تدریس می شود. این مستندات که ایجاد می شود، دانشجویان علاقه مند و اساتید علاقه مند می توانند به آن ها دسترسی داشته باشند؛ ی،ی ما متون ،ی درباره هوش مصنوعی ایجاد کرده ایم.
البته علم هوش مصنوعی این طوری نیست که من بگویم «این تمام شده»، چون ممکن است شش ماه دیگر دوباره مطالب جدیدی بیاید؛ ولی اینکه افراد بتوانند دسترسی داشته باشند به مستندات ،ی، ترسشان می ریزد و در نتیجه خودشان هم علاقه مند می شوند و شروع می کنند به کار ، در این حوزه. شروع یک کار، سخت ترین ،مت آن کار است؛ ی،ی به یک دانشجو که می خواهید بگویید در یک حوزه جدید کار کن، اطلاعات اولیه ای که یک استاد به او می دهد و مطالعه می کند باید جوری باشد که ترس آن دانشجو یا دانش آموز نسبت به آن موضوع بریزد؛ بعد، یک دفعه می بینید خودش وارد آن جریان می شود و هر روز خودش را به روز می کند. پس ما یک حوزه آموزشی داریم که باید افراد را ترغیب کنیم، یک حوزه حمایتی هم داریم و از پایان نامه هایی که حول موضوع هوش مصنوعی در دانشگاه ها نوشته می شود حمایت می کنیم که در حوزه پژوهش هم شروع کنند به گسترش این مستندات.
البته اگر ما زیرساخت مان و سکوی هوش مصنوعی را ایجاد نکنیم، همه این کارهایی که در ،مت پژوهش می کنیم به نوعی به پلتفرم ها و سکّوهای خارجی کمک خواهد کرد. ما بالا،ه یک زیرساخت می خواهیم ــ در ،مت های بعدی حتماً درباره ی موضوع سکو و محاسنی که دارد صحبت می کنم ــ ولی نمی تو،م بگوییم حالا چون سکو نداریم، پس در این حوزه این حمایت ها را نکنیم؛ باید در این حوزه شروع به کار کنیم.
بنابراین، ما دو برنامه قطعاً خواهیم داشت. یکی اینکه دانشگاه ها را برای یک خیزش علمی در فناوری های جدید هم در حوزه تراشه ها، هم در حوزه میکروالکترونیک، هم در حوزه کوانتوم و هم در حوزه هوش مصنوعی، که این ها واقعا به هم مرتبطند. داریم برنامه می گذاریم که آن ها فعال بشوند. من دانشگاه را مثل یک چشمه می بینم که این چشمه باید مرتب بجوشد و آب را سرریز کند؛ سرریز این آب می آید داخل شرکت های دانش بنیان و بعد می آید در صنعت و بعد می آید در فناوری ما و بر اقتدار ملی ما تأثیر می گذارد. دوم اینکه باید در حوزه دانش آموزی وارد بشویم که در حوزه هوش مصنوعی بتو،م برای مدارس یک معلم بگذاریم و دوره های آموزشی برگزار کنیم. البتّه دانش آموزان یک ک،ی دارند به نام «کار و فنّاوری» که لازم است یک سرفصل هوش مصنوعی به آن اضافه شود تا بچّه ها حدّاقل بتوانند با مب، آن آشنا بشوند.
بحث سکوی هوش مصنوعی سؤال بعدی من بود که یک اشاره ای به این موضوع داشتید؛ قدری در مورد مزیت ایران و هند در حوزه نیروی انس،، توضیح دهید.
یکی از مهم ترین ،مت های هوش مصنوعی برنامه نویسی آن است. آنچه در دنیا وجود دارد این است که بهترین برنامه نویس های دنیا دو تیپ بیشتر نیستند: ایر، ها و هندی ها؛ در نتیجه، این یک مزیّت است. مطمئن باشید کشورهای توسعه یافته دنبال نیروی انس، ممتاز می گردند تا بتوانند برنامه نویس هایی اضافه کنند که برای پلتفرم های خودشان یا سکّوهای خودشان ارزش افزوده ایجاد بکنند. در این بخش، هم ایر، ها و هم هندی ها تبحّر خاصّی دارند و این می تواند مزیّت ما باشد. البتّه این یک مشکلی هم ایجاد خواهد کرد و آن این است که اگر ما نتو،م این نیروی انس، را که تربیت می کنیم حفظ کنیم، مرتّب این تولیدات نیروی انس، ما آماده می شوند برای اینکه مهاجرت بکنند. البتّه از این مسئله نباید بترسیم؛ چون ما مثل یک منبع بزرگی نیروی انس، داریم، باید سعی کنیم مرتّب تربیت بکنیم؛ ولی آن ،مت دوّم هم مهم است که حفظ این نیروی انس، است. به نظر من، حفظ نیروی انس، راهکار بخصوصی دارد که ما بتو،م هم او را حفظ کنیم و هم از او استفاده کنیم. می خواهم بگویم در این حوزه ما قطعا مزیّت داریم.
این بحث ایجاد سکوی هوش مصنوعی را که پیش تر و در دیدار نخبگان با رهبر انقلاب هم به آن اشاره داشتید، لطفا کمی برایمان باز کنید و بفرمایید که چه مزیت هایی دارد. آیا اینکه ما مثلاً از چت جی پی تی در مورد تحولات منطقه یا قضایای غزه می پرسیم، بعد جواب هایی به ما می دهد که هدایت شده است، مربوط به این سکّوی هوش مصنوعی می شود؟
بله، این مسئله خیلی مهم است. ما وقتی وارد یک فنّاوری می شویم، اگر از ابتدا تا انتهای آن فنّاوری را دقیق ند،م، در نهایت، یک جور مصرف کننده می شویم و می رویم به این سمت که از تولیدات دیگران استفاده بکنیم و بهره بردار باشیم؛ هرچند ممکن است یک نقشی هم در آن فنّاوری داشته باشیم، ولی نقش اساسی ای بازی نمی کنیم. هوش مصنوعی یک کلّیّت بزرگ تر و یک جامعیّت بزرگ تری دارد. اینکه فقط تکنولوژی وجود داشته باشد یا برنامه نویس باشد، نمی تواند این را هدایت بکند؛ ی،ی ما فقط یک بُعد را جلو می بریم. همان طور که در آن سخنر، بُعدهای هوش مصنوعی گفته شد، بُعد علمی و تکنولوژیک دارد، بُعد فلسفی دارد، بُعد کلامی دارد، بُعد حقوقی دارد، بُعد فقهی دارد؛ اگر این ها را با هم نتو،د ببینید، این مسئله حل نمی شود.
حالا ما می خواهیم چه کار بکنیم؟ گفته شد الگوریتم هایی که می نویسیم و آموزش هایی که می دهیم مبتنی بر داده ای است که ما به آن هوش مصنوعی می دهیم؛ ی،ی بر اساس آن داده هایی که می دهیم، آموزش هایی می بیند و آن هوش مصنوعی بر اساس آموزشی که دادیم و داده هایی که دادیم، به ما پاسخ می دهد. پس خیلی مهم است که اوّلاً خودمان در این ساختار نقش دقیقی داشته باشیم و سعی کنیم در حوزه های مختلف، داده های دقیقی به این الگوریتم ها بدهیم تا آموزش ببیند.
البتّه موضوع سکّو یک موضوع دیگری است. شرکت های بزرگ دنیا عموماً آمده اند منابع نرم افزارهایشان را باز گذاشته اند؛ مثلاً شما می تو،د از منابع موسسه اپن اِی آی استفاده کنید. در این زمینه، ما دو نوع بازیگر می تو،م داشته باشیم: اول، یک آدم متخصص که از هوش مصنوعی استفاده می کند، برنامه نویسی می کند و الگوریتم ها را توسعه می دهد؛ دوّم، یک فرد غیرمتخصص که عموماً کاربرها و ،، هستند که می خواهند به صورت کاربردی از هوش مصنوعی استفاده کنند، متخصّص الگوریتم نویسی یا برنامه نویسی نیستند، بلکه فقط یک سری داده دارند و یک خواسته دارند که باید بدهند به یک الگوریتمی که تحلیل بکند و تنها ،وجی برای آن ها مهم می شود. لذا آمدند یک پلتفرمی ایجاد ،د، یک سکّویی ایجاد ،د، یک سیستم عاملی ایجاد ،د ــ من اسمش را می گذارم سیستم عامل هوش مصنوعی ــ که این سیستم عامل یک سری الگوریتم های آماده دارد؛ وقتی که شما از آن استفاده می کنید، اگر بلد باشید کدام الگوریتم را انتخاب کنید، خودتان انتخاب می کنید و اگر متخصّص باشید، از پایه ی آن استفاده می کنید و خودتان الگوریتم های دیگری را که مربوط به موضوعتان است و وجود دارد، توسعه می دهید. اما در این حالت هم سود توسعه آن نصیب چه ،ی می شود؟ نصیب آن ،ی که این پلتفرم را پایه گذاری کرده است. در حالت دیگر، من یک آدم غیرمتخصّص هستم ولی داده دارم و می خواهم مثلاً یک سری مسافرت را مدیریّت کنم که با کمترین هزینه بهترین جا را به افراد بدهم، به طوری که هیچ وقت اتاق های من خالی نماند؛ اینجا من متخصّص هوش مصنوعی نیستم که بنشینم الگوریتم بنویسم، بنابراین می آیم از این پلتفرم آماده استفاده می کنم و خودش به من می گوید کدام الگوریتم بهینه است؛ داده هایم را می دهم، آنالیز می کند، ،وجی اش به من می گوید که به این صورت باید ت،یم بندی کنی.
پس ما نیاز داریم که یک پلتفرم ایر، و ملّی و اتّفاقاً مدرن داشته باشیم؛ ی،ی بروز باشد تا افرادی که می خواهند در ایران آن را توسعه بدهند و از آن استفاده کنند، از پلتفرم خودمان استفاده کنند. بنابراین، باید آن را پایه گذاری کنیم؛ باید از امروز به فکر این باشیم که یک جایی داشته باشیم که معتبرترین جا است، آدم های متخصّص هستند، با نرم افزارهای روز و با زبان های برنامه نویسی روز آشنایی دارند و الگوریتم های بهینه را می شناسند، تا این را توسعه بدهند. البتّه «توسعه» این نیست که امروز توسعه بدهند، ما کلید آن را قفل کنیم بگوییم این پلتفرم دیگر آماده است؛ بلکه باید طوری باشد که فرض کنید حدّاقل تا ده سال یا بیست سال آینده مرتّب این الگوریتم ها به آن اضافه بشود و افراد دیگری هم که استفاده می کنند و متخصّص هستند، برای حوزه ی خودشان بیایند این الگوریتم ها را اضافه کنند. ما برای اینکه بتو،م یک سکّوی ملّی داشته باشیم، یک سیستم عامل هوش مصنوعی ملّی داشته باشیم، آمدیم با یک دانشگاه خوب کشور قرارداد بستیم که متخصّص ترین افراد در کشورند، گفتیم شما بیایید شروع کنید و معاونت علمی هم شما را حمایت می کند که این نرم افزار یا این سکّو را بنویسید؛ لذا ما تفاهم نامه و قراردادی با آن ها بستیم و کار را شروع کردیم، ان شاءالله ظرف یک سال آینده هم این پلتفرم بالا می آید و ما اینجا را از وابستگی خارج می کنیم.
الان وضعیت به این صورت است که هر فردی می خواهد پژوهش کند، مجبور است از پلتفرم های خارجی استفاده کند و چون خودش نمی تواند الگوریتم های مربوط به رشته ی خودش را بنویسد، می رود از پلتفرم های خارجی استفاده می کند؛ در نتیجه، ما پلتفرم های خارجی را توسعه می دهیم! ی،ی عملا خیلی از توسعه ها به دست خود ایر، ها و هندی ها و چینی ها و کشورهای دیگری که از این پلتفرم ها استفاده می کنند اتّفاق می افتد. در آ، هم یک روزی ممکن است اصلاً آن نرم افزارِ متن باز را برای ما ببندند. دو سیاست هست: هم ممکن است ببندند، هم ممکن است تا آ، باز بگذارند. اگر بستند، ما دوباره هیچ دسترسی به الگوریتمی که خودمان داشته باشیم و آموزش دیده باشد و عیب هایش مشخّص شده باشد نداریم؛ آن ها می خواهند وابستگی ایجاد کنند تا مجبور شویم بابت این سرویسی که می گیریم پول بدهیم. یا اینکه نه، باز می گذارند تا داده های ما را بگیرند؛ چون شما باید داده هایتان را بدهید به آن الگوریتم تا آموزش ببیند و برگردد و آنجا ممکن است یک ذخیره سازی داده اتّفاق بیفتد. بنابراین، هم درصورتی که متن باز باشد می تواند برای ما مخاطره داشته باشد، هم درصورتی که دسترسی ما را ببندند می تواند مشکل ایجاد بکند؛ به همین علّت، اوّلین کاری که انجام می دهند این است که این را باز بگذارند. البتّه گفتم این طور نیست که امروز بگوییم پژوهش های ما نرود روی آن پلتفرم ها کار بکند، بلکه ما باید آن را در کنارش توسعه بدهیم؛ به زودی این پلتفرم ایر، بالا می آید و چون این پلتفرم توسّط بهترین ها آماده می شود و با شروع کار هوش مصنوعی دارد راه می افتد، استقبال خوبی از آن خواهد شد.
ما قطعاً به ،وان معاونت علمی، در آینده فقط از پروژه های پژوهشی ای حمایت می کنیم که روی پلتفرم خودمان کار بکنند. البتّه محدود نمی کنیم؛ می گوییم هر ، خواست روی پلتفرم های دیگری که وجود دارند کار بکند، کار کند، ما کاری به آن نداریم، ولی فقط پروژه هایی را حمایت می کنیم، پژوهش هایی را حمایت می کنیم که یک ارزش افزوده ای روی پلتفرم خودمان ایجاد کنند. فکر می کنم این باعث می شود که ما از این دید مستقل بشویم.
یک مثال می زنم. یک چیزی هست به نام «رایانش ابری»؛ فرض کنید الان می خواهم یک ایمیل شخصی برای خودم بسازم؛ باید چه کار کنم؟ باید بروم یک سرور ب،م؟ خب یک سرور می ،م؛ بعد باید سخت افزار آن را بهینه کنم، بعد نرم افزار متن، با آن را روی آن بگذارم، بعد یک نفر برنامه نویس بگیرم که برایم آن برنامه ی وب میل را بنویسد، بعد یکی را بگذارم این را پشتیب، بکند تا هارد آن نسوزد یا همیشه روشن باشد. «رایانش ابری» این است که ما از ابزارهایی که یک عدّه نوشته اند و آماده وجود دارد، استفاده کنیم. در همین هوش مصنوعی، مثال ایمیل شخصی این طور می شود که می روم انتخاب می کنم چه نوع وب میلی را استفاده کنم؛ ی،ی یک عدّه برنامه نویس حرفه ای این را نوشته اند، من فقط انتخاب می کنم. حالا انتخاب می کنم شخصی سازی اش کنم یا به آن یک چیزی اضافه کنم. ذیل این می شود سخت افزار؛ ی،ی دیگر نیازی نیست در خانه سخت افزار ب،م، چون دارم از آن فضای ابری سرورها استفاده می کنم؛ لذا دیگر نگران نیستم سرور بسوزد، دیگر نگران نیستم هک بشود، دیگر نگران نیستم که آیا سی پی یو یا جی پی یوی آن ظرفیّت لازم را دارد یا ندارد. من به ،وان یک کاربر فقط از آن استفاده می کنم و بابت این استفاده هم هزینه پرداخت می کنم؛ دیگر لازم نیست ،ی در خانه اش سرور بگذارد.
پس ما یک نرم افزار داشتیم، ذیل این باید یک سخت افزار هم داشته باشیم که آن سخت افزار هزینه بر است. در ،مت سخت افزار، می آییم یک تمرکزی انجام می دهیم و با پول کشور به صورت پراکنده آن زیرساخت را می سازیم. نمی خواهیم تجمیع کنیم؛ پیش بینی ما این است که ظرف یک سال بتو،م درخت آن بستر بومی خودمان را بالا بیاوریم؛ بعداً می گوییم اگر ،ی آمد پروژه هایش را روی زیرساخت اینجا انجام داد، ما نصف هزینه اش را می دهیم. در دانشگاه ها از پایان نامه هایی که روی این زیرساخت انجام بشود حمایت می کنیم که این را قوی بکنیم؛ هم زمان، زیرساخت ابتدایی آن را هم داریم فراهم می کنیم. اگر این امکان در کشور برای هوش مصنوعی اتّفاق بیفتد، ما به تدریج می تو،م به لایه های عمیق هوش مصنوعی و به توسعه ای که می تو،م در هوش مصنوعی بدهیم بپردازیم. حالا یک بحثی به وجود می آید که آن زیرساخت را الان ما از کجا بیاوریم؛ ما الان باید ب،یم. حالا اینکه آیا آن تراشه ها را که آن جی پی یوها است باید بسازیم یا نه، این می شود بحث بعدی که باید به آن هم بپردازیم؛ این بحث الان در حوزه ی سکّو نمی گنجد که بخواهم توضیح بدهم.
سؤال بعدی ما درباره همین بحث جنگ تراشه ها است. بفرمایید که منظور از جنگ تراشه ها چیست و چه تاثیری در روند پیشبرد اه، ما در این حوزه دارد.
الان یک بحثی در دنیا وجود دارد که اگر بخواهیم بگوییم جنگ جه، دوّم را چه چیزی تمام کرد و چه ،صری در اتمام آن تعیین کننده بود، می گوییم فولاد و آلومینیوم. در جنگ سردی هم که الان جریان دارد، انرژی هسته ای حاکمیّت دارد و کشورهایی که آن را دارند یک «کلود کامپیوتینگ» مسلّط باشد، قطعاً می تواند اقتدار داشته باشد؛ ی،ی جنگ بعدی ما این جنگ است.
حالا برای اینکه این فضای رایانش ابری را داشته باشیم، مهم ترین ،صر آن تج، تراشه ها است. پس جنگ امروز جنگ این است که چه ،ی به این تکنولوژی دست پیدا بکند، مثل انرژی هسته ای که چه ،ی به آن دست پیدا بکند و چه ،ی داشته باشد؛ لذا اینکه چگونه به تکنولوژی تراشه ها برسیم مهم است. شما موبایل ها را اگر نگاه کنید، می بینید که روزبه روز سبک تر، سریع تر و کوچک تر شده، با کارایی بالاتر؛ ی،ی داریم به تراشه هایی می رسیم که از نظر تکنولوژی کمک می کنند که تج،ات الکترونیکی بهتری داشته باشیم و در سیستم های مخابراتی، لوازم خانگی، خودرو، تج،ات امنیّتی، تج،ات نظامی و فضایی نقش اصلی را دارند. اصطلاحاً، در دنیا به این تراشه ها می گویند «فنّاوری جادویی»؛ ی،ی این قدر خاص است.
حالا کشورها دارند چه کار می کنند؟ اگر بخواهیم ت،یم بندی بکنیم، سه دسته از کشورها در تکنولوژی تراشه ها وجود دارند. یکی کشورهایی که زیرساخت و تج،اتی را می سازند که این تراشه را تولید می کند و عمده اش دست سه کشور است: آمریکا و هلند و ژاپن؛ این دسته از کشورها خودِ تج،اتی را می سازند که این تراشه ها را تولید می کند و زیرساخت را ایجاد می کنند. یک دسته ی دیگر کشورهایی هستند که این زیرساخت و تج،ات را گرفته اند و خود تراشه را طرّاحی و تولید می کنند. این فنّاوری بیشتر دست تایوان است؛ ی،ی تایوان جزو کشورهایی است که بیشترین تولید تراشه را انجام می دهد. یک دسته ی دیگر هم کشورهایی هستند که این تراشه هایی را که تولید می شود، مونتاژ می کنند و پکینگ انجام می دهند. پس این تکنولوژی سه دسته دارد که یکی سازنده ی زیرساخت آن است که بتواند آن تراشه را تولید بکند، یکی آن که دستگاه و زیرساخت دارد و تراشه را طرّاحی و تولید می کند، یکی هم آن که تراشه را مونتاژ می کند که این هم در این دسته بندی قرار می گیرد. کشورهایی که کار پکینگ را انجام می دهند ژاپن و کره هستند؛ ژاپن و کره دو کشوری هستند که این پکینگ و اسمبلینگ را صورت می دهند.
حالا ما باید ببینیم در کدام یک از این حوزه ها می تو،م وارد بشویم. الان مثلاً آمریکا برای هلند محدودیّت ایجاد کرده که شما زیرساخت ها و دستگاه ها را نمی تو، به چین بدهی؛ همچنین، برای تایوان محدودیّت ایجاد کرده که شما تراشه های تولیدی را نباید به چین بدهی. البتّه خود چین تراشه هایی در محدوده ی هفت نانومتر و بالاتر را تولید می کند، ولی هنوز به تکنولوژی های پایین تر دست پیدا نکرده است. چین شانزده درصد مصرف خودش را خودش می تواند تولید بکند و بقیّه اش را وارد می کند. جالب است بد،د در سال قبل، پولی که چین بابت ،ید تراشه داده از پول ،ید نفتش بیشتر بوده است! این، اهمّیّت موضوع را نشان می دهد؛ چون هر ،ی به این تکنولوژی ساخت تراشه به ،وان مغز تج،ات مدرن آن کشور دست پیدا بکند، می تواند هر دو اقتدار اقتصادی و نظامی را پیدا بکند. دقّت داشته باشید به اینکه محدودیّتی که آمریکا برای یک سری کشورها ایجاد می کند به دلیل بحث های نظامی اش نیست، بلکه به این دلیل است که اقتصاد کشورها در آینده وابسته به همین چیپست ها و ریزتراشه ها است.
پس ما در آینده ای نزدیک با جنگ تراشه ها روبه رو هستیم و موضوع این قدر مهم است که سال ۲۰۲۲ یک قانون در آمریکا این طوری بود که تکنولوژی را گسترش می دادند- مثلاً می گفتند این تکنولوژی در آن کشورهایی گسترش پیدا کند که هزینه ی نیروی انس، کمتر است ــ امّا این قدر این موضوع برایشان مهم بود که سال ۲۰۲۲ قانون تراشه ها مصوّب شد و بر اساس این قانون، ،ت ایالات متّحده حمایت ویژه می کند از شرکت هایی که بیایند دستگاه هایشان را بگذارند داخل آمریکا و محصولاتشان را در آن کشور تولید کنند. در واقع، ،ت هزینه ی نیروی انس، را در این زمینه تقبّل می کند؛ می گوید هزینه ی زمین گران است، من می دهم، هزینه ی نیروی انس، گران است، من پرداخت می کنم، چون معتقد است این تکنولوژی کلّاً باید بیاید داخل آمریکا تا بتواند مراقبت بیشتری از آن بکند. مثلاً اگر به تایوان نگاه کنید، می بینید آنچه امروز برای این جزیره در مقابل چین بازدارندگی ایجاد می کند همین تراشه ها است؛ امروز تولید بیشترین تراشه ی دنیا دست تایوان است و همین برای او یک بازدارندگی ایجاد کرده است. لذا همه ی این ها به ما می گوید که دنیای آینده دنیایی است که تراشه ها در آن نقش بازی می کنند؛ چه در زندگی مردم، چه در بحث های اقتصادی، چه در بحث های امنیّتی.
لطفاً در خصوص این بحث آ،ی که فرمودید یک گپ تکنولوژی وجود دارد و این گپ باید بر اساس تجاری سازی جبران بشود، توضیح بفرمایید.
باید قبول کنیم الان با دو گپ در فرآیند کارها مواجهیم؛ یک گپ داخلی داریم یک گپ خارجی داریم. شاید نیاز باشد که این ،مت هم از مصاحبه حذف بشود. ما یک گپ داخلی بین محقّقین و دانشمندان و اساتیدمان با صنعت داریم. بیش از یک سال است که این شکاف و گپ زیاد شده؛ تقریباً از سال ۱۴۰۰ به بعد، این شکاف زیاد شده و تا امروز هم که من در خدمتتان هستم، این گپ وجود دارد. قبلاً این طوری بود که مثلاً در پیشرفت های فضایی و موشکی که اتّفاق افتاد، این فاصله را توانستیم کم کنیم. ی،ی توانستیم دانشگاهمان را به صنعتمان و به حاکمیّتمان نزدیک کنیم ــ امّا از سال ۱۴۰۰ این فاصله و این گپ داخلی زیاد شد و نتوانستیم آن را ترمیم کنیم؛ چرا نتوانستیم؟ چون خودمان به این فاصله دامن زدیم. الان شما اگر نگاه بکنید، می بینید که دانشگاه های ما نسبت به خودمان یک فاصله ی بزرگی دارند. هنر ما باید این باشد که اوّلاً این گپ داخلی را حل کنیم ــ آن گپ خارجی را فعلاً بگذاریم کنار ــ و بتو،م دانشگاه هایمان را با ترغیبی که می کنیم، به صنعتمان که سرریز دانشگاهمان است نزدیک کنیم. راهش هم فقط معاونت علمی است؛ ی،ی معاونت علمی می تواند این کار را انجام بدهد. تقریباً از سال ۱۳۹۹ این افول را داریم می بینیم؛ ی،ی طوری شد که ما بیشتر به شرکت ها پرداختیم و یادمان رفت آن چشمه ای که شرکت ها را درست می کرد دانشگاه بود؛ این آب آن قدر خوب جریان داشت که گفتیم اصلاً آن ها را رها کنیم و این چشمه را ببینیم، منتها بعد دیگر حوادثی اتفاق افتاد که این چشمه خشکید. ما باید حواسمان همیشه به آن چشمه باشد، باید حتماً به آن چشمه دقّت بکنیم، باید برویم و بخواهیم، باید به اساتید دانشگاه توجّه ویژه ای بکنیم.
ما حالا برنامه ریزی کرده ایم که یک سال بعد، این فاصله را نزدیک و نزدیک تر بکنیم، چون شدنی است؛ شاید باورتان نشود که با یک حضور، با یک دلگرمی که ،وماً مادّی نیست، بعضی وقت ها که می رویم حرف می زنیم، مشکل حل می شود؛ می رویم می گوییم ما این مشکلات را داریم، بیایید کمک کنید تا این مشکل حل شود. می خواهم بگویم بعضی مواقع آدم ها فکر می کنند یک چیزی فقط با پول حل می شود، درحالی که با صحبت هم حل می شود. من یک مسیر تعریف کردم، گفتم مسیر نخبگی برای یک نخبه از کودکی تا مرگ است.
ی،ی همان موضوعی که رهبر انقلاب اشاره ،د.
دقیقاً؛ نخبه باید احساس اثرگذاری بکند؛ باید احساس بکند که یک نفر آمده خانه ی او و حرفش را می شنود، بعد هم اتّفاقاً دو تا نکته می گوید که شما باید آن دو نکته ی او را رفع کنید. من یک دیداری رفتم خدمت دو نفر از اساتید بزرگ، ایشان در آن دیدار به دو نکته اشاره ،د، من گفتم عین آن را انجام می دهم. نمی خواهم این ،مت هم پخش بشود. دوستان می گفتند چرا این کار را می کنی، گفتم او باید متوجّه شود که من احترام او را داشته ام؛ ی،ی این مهم است. این ها کلّی شاگرد دارند و افراد زیادی به دیدنشان می آیند؛ همین که بفهمند حاکمیّت برایشان اهمّیّت قائل است، برایشان ارزش قائل است، برمی گردند به سیکل مسیر نخبگی ما.
این تعبیر «سیکل نخبگی» یا «چرخه ی نخبگی» واقعاً یک تعبیر مهم است و این مسیر، یک مسیر بین المللی است. «چرخه» ی،ی چه؟ بنده درباره ی انتهای زندگی او نیست ــ خودش سرریز می کند به دوران کودکی یا دوران دانشجویی و یک سری دانشجوهای جدیدی پرورش می دهد؛ این گونه، «سیکل نخبگی» یا «چرخه ی نخبگی» شکل می گیرد.
چرا فکر می کنیم نخبه مثلاً وقتی می آید دانشگاه، اصلاً نخبه نیست؟ درحالی که برع،ِ مدال های ورزشکاری که در اوج قهرم، اش به مدال می رسد، نخبگان ما در ابتدای کارشان مدال می گیرند؛ ی،ی آن ها از اینجا به بعد باید اثرگذار باشند و بفهمند در کشور اثرگذاری دارند. بعضی مواقع، شما اگر بیست بار هم از نخبه حمایت بکنید، می گوید من این همه کار هم کردم، امّا چه نتیجه ای داشتم؛ بعضی مواقع هم آدم ها از کاری که انجام می دهند لذّت می برند و ،وجی کارشان لذّتی به ایشان می دهد که شما با هیچ چیز نمی تو،د جبران کنید؛ ی،ی اگر به او بگویید خانه به تو می دهیم، ماشین به تو می دهیم، پول به تو می دهیم، این قدر لذّت به او نمی دهد که بگوید من فلان کار را کردم، من این تأثیر را در جامعه گذاشتم، من این تأثیر را در صنعت کشور گذاشتم، من این تأثیر را در جوانان کشور گذاشتم، من پایه گذار این کار بودم. پس ما در این مسیر باید برای هر ،مت کمک بکنیم و حمایت هایمان به گونه ای باشد که نخبه اثرگذاری خودش را در جامعه ببیند و بتواند روی جامعه اثر بگذارد.
دیروز در یک جلسه ای بودم، آنجا گفتند نخبگان باید اثرگذار باشند؛ من گفتم تمام حمایت های ما به گونه ای است که نخبه را در یک مسیری بگذاریم که بتواند اثرگذاری کند. اصلاً خاصیّت نخبه این است که بتواند روی یک محیطی اثر بگذارد. حالا چرا نمی تواند اثر بگذارد؟ من وقتی یک بیماری می گیرم، اوّلین کاری که می کنم با یک آرام بخش یا مسکّن سعی می کنم خودم روی خودم تسلّط پیدا بکنم؛ ی،ی نمی گذارم آن درد ادامه داشته باشد؛ می گویم اوّل یک آرام بخش یا مسکّن بدهید که آن درد بخوابد تا بتوانم بروم پیش پزشک و ببینم مشکل چیست. ما ابتدا باید مسکّن وار، ،مت هایی را که می تو،م و هنوز تحریم نشده جلو ببریم؛ چون مطمئن باشید بعداً اجازه ورود تکنولوژی به این ،مت ها را نمی دهند. ما الان که فرصت داریم باید در این ،مت ها سرمایه گذاری کنیم تا تج،ات آن ها بیاید. این مسکن است و کارمان را راه می اندازد؛ ی،ی فعلاً اجازه بدهیم که در ،مت لایه بیرونی که لایه ی کاربردی هوش مصنوعی است، همه ی و،خانه ها، همه ی دستگاه ها، همه ی بخش های خصوصی کار بکنند. نتیجه اش چه می شود؟ سرریز می شود به داخل کشور. امروز صبح در و، ورزش و جوانان بودم، جلسه ای با موضوع «هوش مصنوعی در ورزش» داشتیم. شما مطمئن باشید در المپیک بعدی، هوش مصنوعی نقش زیادی خواهد داشت و قهرمان ها و مدال هایش با اقتدار هوش مصنوعی تعیین می شود. ما از امروز باید شروع کنیم. الان در آن حوزه نیاز به اینکه تراشه با چه نانومتری بسازیم نباید داشته باشیم؛ آن ها اصلاً نباید فکر کنند به اینکه دستگاه داریم یا نداریم، چون آن ها در لایه ی بیرونی ما هستند و ما کمک می کنیم. آن دستگاه کار خودش را انجام بدهد، معاونت علمی هم حمایت می کند. البتّه ورود نمی کند که شما کار نکنید، ما باید بکنیم؛ نه، آن دستگاه ها خودشان وارد بشوند، ما فقط تسهیل می کنیم؛ جاهایی هست که ما بلدیم چگونه این حوزه را رونق ببخشیم. و،خانه های دیگر هم همین طور، بخش خصوصی هم همین طور. پس برای این لایه باید آن گپ را به این شکل رفع کنیم.
یک گپ دیگر، میان مدت است و ما باید خط تولید را برای تولید نانومترها راه اندازی کنیم. اکنون همه دانشگاه های کشور می خواهند فب میکرو راه اندازی کنند. این خیلی هم مهم است، من هم می دانم مهم است، امّا به همه آن ها گفتم نه، به خاطر اینکه نمی تو،م بیست پروژه ی نیمه تمام دستگاه تولید داشته باشیم. ما کشوری نیستیم که فرض کنید بتو،م صد میلیارد دلار، دویست میلیارد دلار یا پانصد میلیارد دلار هزینه بکنیم؛ پس من باید به آن ها بگویم «نه»؛ ولی در عوض، به ایشان می گویم خیالتان راحت باشد، شما هرچه طرّاحی کردید، ما می فرستیم یک فَب برای شما تولید کند و بفرستد؛ حالا اگر داخلی اش بود می دهیم به داخلی، اگر نبود می دهیم به خارجی. می گوییم شما بروید روی های تک کار کنید؛ ی،ی مثلاً برای نُه نانومتر و ده نانومتر طرّاحی کنید، ما یک فَب لب در خارج از کشور پیدا می کنیم و آن را برایتان می سازیم می آوریم تا شما ادامه بدهید. ما نباید بگذاریم که تکنولوژی طرّاحی مان که نقطه ی مزیّتمان است، تبدیل به گپ بشود ــ ی،ی نگوییم چون نداریم، شما هم طراحی انجام ندهید ــ ولی این هم که در هر دانشگاهی ما بخواهیم یک فَب داشته باشیم امکان پذیر نیست. این هم یک هجمه ای است که باز حتماً سمت ما می آید که مثلاً قول داده بودند برای بعضی دانشگاه ها یک فَب درست کنند؛ نه، ما نمی تو،م درست کنیم. ما باید تمرکز کشور را بگذاریم روی یک جا؛ یکی دو جای آباد داشته باشیم بهتر از این است که سی کار ناتمام داشته باشیم. در واقعیّت، همین الان در تج، همان دو جا هم از نظر مالی در شرایط خیلی بحر، قرار داریم، ولی با این ها قرارداد بسته ایم. البتّه چند تفاهم نامه قبل از دوره فرسوده شده. ما به اندازه ی جیبمان قدم برمی داریم، چون در این حوزه های فنّاوری شوخی نمی شود کرد. پروژه های عمر، به اندازه ی پروژه های فنّاوری مهم نیست؛ مثلاً قرار بوده آنجا یک خانه ساخته بشود، یک پل ساخته بشود، حالا به هر دلیلی نشده؛ مردم را اذیّت کردیم، فقط ستون هایش را زدیم، سقفش را زدیم، پروژه را نیمه تمام رها کردیم؛ امّا رها ، کار در حوزه ی فنّاوری به مثابه ی از دست دادن اقتدار کشور است. پس ما در حوزه های فنّاوری فقط باید در جاهایی متمرکز باشیم که می تو،م کار را تا انتها انجام بدهیم. البتّه همان طور که گفته شد، با همه ی این ها توافق قطعی کردیم که حتماً باید سرریز آن بیاید داخل کشور؛ چون اگر به داخل نیاید و انحصار صورت بگیرد، ما دوباره باید یک جای دیگری درست بکنیم. چون این ،مت حاکمیّتی و ،تی است، قطعاً می شود این کار را با ایشان انجام داد. ما داریم تمرکز می کنیم که این اتّفاق بیفتد. به نظرم خوب است حتماً یک بازدیدی از این دو مجموعه بکنید، حدّاقل ببینید دارد این اتّفاقات می افتد. این ها آن لایه های عمیق است.
باز یک بخش دیگری هست که خیلی فاصله داریم و در دنیا چین هم جزو این بخش نیست و آن ،متِ تولیدِ زیرساخت ها است که کشورهای ژاپن و هلند در این ،مت هستند و ساخت زیرساخت دستگاه ها را انجام می دهند. در این ،مت هم ما باید برویم به سمت طرّاحی آن، چون برای طرّاحی می تو،م آن گپ را نداشته باشیم. باید افراد را ترغیب کنیم که طرّاحی کنند، باید یک تیمی از اساتید دانشگاه را بگذاریم که طرّاحی کنند. امّا آن ،ی که طرّاحی می کند، طرحش را به چه ،ی بدهد که از او پول بگیرد؟ بالا،ه می خواهیم اقتصاد بگردد. ما باید ب،یم؛ ما به ،وان معاونت علمی باید بگوییم شما چه کار دارید چه ،ی می ،د، بروید در این حوزه طرّاحی کنید، کارتان را در این حوزه انجام بدهید، مدل آن را دربیاورید، بعد ما برای ساخت بدهیم یکی دو نمونه اش را سازنده های خودمان بسازند، امتحان کنیم ببینیم چه نتیجه ای می دهد. لذا باید حدّاقل شروع کنیم. پس ما این گپ خارجی مان را باید این طوری رفع کنیم.
ولی اگر امروز به من بگویید بین گپ خارجی و گپ داخلی کدام را باید حل بکنیم، می گویم اولویّت ما این است که گپ داخلی را حل کنیم. این فاصله ای که بین این ها افتاده به خاطر این است که ما فکر کردیم این چشمه همیشه جوشان است و دارد می آید. چرا الان کیفیّت شرکت های دانش بنیان ما یک مقدار پایین آمده؟ وقتی حضرت آقا در بیاناتشان می فرمایند که تعداد شرکت های دانش بنیان باید افزایش پیدا کند ولی در این زمینه باید دقّت کنیم، ی،ی از یک جا به بعد شرکت های دانش بنیان ما دارند ضعیف می شوند. امّا چگونه می توانند قوی بشوند؟ ما باید حواسمان به آن چشمه باشد، مرتّب از مرجعیّت علمی آن حمایت بکنیم و مرتّب آنجا را ترغیب و تقویت بکنیم؛ در سرریز آن مرجعیّت علمی، شرکت دانش بنیان هم قوی می شود؛ آن موقع، سخت گیری مان را هم باید سه برابر بکنیم که شرکت هایی بیایند که قوی باشند. جریان این چشمه از سال ۹۹ به این طرف تقریباً شروع شده به کم شدن، الان هم خشکیده است. پس باید ما یک فضایی ایجاد بکنیم تا آن چشمه را در بخش فنّاوری های نو و های تک راه اندازی بکنیم.
یک مقدار هم باید دقت بکنیم به اینکه نمی تو،م الان به همه ی دانشگاه ها بگوییم که ما همه ی آن ها را در همه ی حوزه ها تقویت می کنیم. الان می آییم نگاه می کنیم هر دانشگاهی در چه حوزه ای مرجعیّت علمی دارد، آن را تقویت می کنیم. فراموش نکنید که دانشجوی فوق لیسانس، در این دانشگاه فوق لیسانس است، امّا بعد ممکن است برای دکترا به دانشگاه دیگری برود؛ در نتیجه، این علم از اینجا می رود به آن دانشگاه؛ بعد هم که در مقطع دکترا فارغ التّحصیل شد، هیئت علمی یکی دیگر از دانشگاه ها می شود؛ ی،ی ما نخبه را ت،یر می کنیم. ولی اگر آمدیم در دانشگاهی که اصلاً ظرفیّت آن علم وجود ندارد، از آن حوزه حمایت کردیم، این حمایت مصنوعی است. ما باید جاهایی را که ظرفیّت دارد به ،وان چشمه در نظر بگیریم، سرریز آن را ببریم در دانشگاه های دیگر که قوّت بگیرند. من به دوستان گفتم ما آن پژوهشگری را بفرستیم سفر خارجی که تشنه باشد. وقتی من تشنه نباشم، شما اگر سی تا لیوان آب و پارچ آب هم جلوی من بگذارید، شاید هم بخورم ولی خیلی به من به ،وان بازدیدکننده بلند بشوم بروم یک بازدید فنی بکنم که در حوزه ام هم نباشد. مثل اینکه این درخت را الان می بینم، امّا برایم هیچ تفاوتی نمی کند که این درخت باشد یا مجسّمه باشد؛ ولی فرض کنید یک گیاه شناس اگر باشد، تا نگاه می کند، می گوید این را این طوری آرایش کرده اند، رنگ برگ هایش این طوری است، شکلش این طوری است؛ لذا به جزئیّات دقّت می کند. آن ،ی که تشنه است مطلب را می گیرد.
بنابراین، ما چند حوزه داریم و حتماً باید گپ داخلی را به زودی حل کنیم. آن خیزش علمی ای که حضرت آقا فرمودند، باید صورت بگیرد و این گپ مانع است؛ ما باید حمایت بکنیم تا این گپ کم شود؛ باید یک مقدار اساتیدمان را تحویل بگیریم، یک مقدار دانشجویانمان و نخبگانمان را تحویل بگیریم. من با نخبگان جلسه گذاشته بودم، انتهای جلسه به خودم گفتم این ها چقدر نجیب هستند، هیچ چیز از ما نخواستند. من در حرف هایم گفتم که من از شما هیچ خواسته ای ندارم، جز یک درخواست؛ درخواستم این است که از من طلبکار باشید؛ ی،ی شروع مسئله ام با این بود که شما از من طلبکار باشید که من موضوعات شما را پیگیری کنم. باور کنید هیچ چیز از آن ها نمی خواستم؛ فقط همین که دیدمشان و با ایشان صحبت کردم مهم بود. باید با نخبه حرف زد؛ چه کار دارید که کارش حل می شود یا نمی شود؛ فقط بیاید حرفش را بزند، بعد من ببینم می توانم مشکل را حل کنم یا نه.
ما بعضی مواقع حس می کنیم کمک به نخبگان فقط کمک مالی است؛ البتّه این هم باید باشد، امّا مسائل دیگری هم وجود دارد. دیروز در یک جلسه ای بودم، گفتم وظیفه ی بنیاد نخبگان فقط این نیست که دنبال معیشت و زندگی و مانند این ها باشد؛ گفتم والله اگر ذهنیّت شما این است، من اشتباهی اینجا نشسته ام. معتقدم باید معیشت نخبه و آرامش روحی و رو، او حفظ بشود تا بتواند اثرگذار باشد. بعد گفتم اگر وظیفه ی بنیاد نخبگان سیاست گذاری باشد، پس باید یک جایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی سیاست بنویسد و ما بنیاد را تعطیل کنیم. سیاست را که دستگاه اجرایی نمی نویسد؛ سیاست را یک جایی می نویسد و ده سال یک دستگاهی آن را اجرا می کند. بعد گفتند نه، این تعبیر «سیاست» درست نیست؛ وظیفه ی بنیاد سیاست اجرایی است. گفتم من این را من در بنیاد نخبگان بگویم باید به نخبگان رسیدگی شود، سیاست ما این است که نخبگان را حفظ کنیم، آیا به وظیفه ام عمل کرده ام؟ وظیفه ی ما این است که ذیل آن سیاست کلّی، این را اجرا بکنیم، ریسک بکنیم، بگوییم برای اینکه بخواهیم نخبگان را در داخل کشور حفظ بکنم باید از توانشان استفاده کنیم و چندین برنامه ی اجرایی را اجرا کنیم. حالا این بحث مفصّل است، دیگر به این نمی پردازم؛ از مصاحبه خارج شدم.
دیروز و در جریان بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه دستاوردها و توانمندی های بخش خصوصی، از نسخه دموی سکوی ملی هوش مصنوعی ایران رونمایی شد. لطفاً از اهمیت این موضوع در حوزه حکمر، و همچنین مراحل تکمیل این سکو بفرمایید.
بله این، نتیجه پنج ماه کار فشرده و شبانه روزی تیم های متخصص داخلی است که با تکیه بر توان داخلی و ظرفیت های موجود، موفق شدیم نخستین گام جدی را در مسیر استقلال فناوری هوش مصنوعی کشور برداریم.
سکوی ملی هوش مصنوعی، چیزی فراتر از یک نرم افزار است. این یک زیرساخت حیاتی است که می تواند در آینده، پایه ی تصمیم گیری های کلان کشور باشد. چرا؟ چون با معماری عامل محور (Agent-Based) این امکان را می دهد که هر سازمان و دستگاهی بتواند عامل های هوش مصنوعی مختص به خود را داشته باشد، بدون آنکه نیاز به وابستگی به سرویس های خارجی داشته باشیم. به زبان ساده، ما امروز صاحب یک سکو شدیم که می تواند متن، با نیازهای کشور، هوش مصنوعی بومی را توسعه دهد.
سکوی ملی هوش مصنوعی چهار مؤلفه ی اصلی دارد که هر کدامشان در جای خودش اهمیت ویژه ای دارند.
اولین مؤلفه، زیرساخت پردازشی مبتنی بر مرکز تولید جی پی یو/ GPU Farm است. وقتی ما از هوش مصنوعی حرف می زنیم، اولین چیزی که نیاز داریم، قدرت پردازش است. این مرکز قرار است اردیبهشت ماه به بهره برداری برسد و به ،وان نخستین مزرعه ی پردازشی کشور، بتواند نیازهای پردازشی پژوهشگران، صنایع و استارتاپ ها را تأمین کند. ما در گذشته همیشه با محدودیت های سخت افزاری مواجه بودیم، اما با راه اندازی این زیرساخت، یک گام جدی به سمت خودکفایی برداشته ایم.
دومین مؤلفه، مدل های زب، بزرگ (LLMs) و مدل های چندوجهی (Multi-Modal) است. این ی،ی چی؟ ی،ی حالا دیگر می تو،م داده های متنی، صوتی و تصویری را همزمان پردازش کنیم. مثلاً در حوزه سلامت، پزشک می تواند داده های مختلفی را در اختیار سیستم قرار دهد و مدل، تحلیل دقیقی برای او ارائه کند. این مدل ها می توانند تصمیم سازی را دقیق تر و فرایندها را بهینه تر کنند.
سومین مؤلفه، عامل های هوشمند (Agents) هستند. عامل های هوشمند ی،ی همان بخش هایی که به سازمان ها کمک می کنند تا بتوانند به صورت خودکار، فرآیندهای خود را مدیریت کنند. به بیان ساده، اگر امروز بخواهید از هوش مصنوعی در یک صنعت یا اداره استفاده کنید، به یک عامل هوشمند نیاز دارید که با داده های شما آموزش دیده باشد و بهترین تصمیمات را بگیرد.
و اما چهارمین بخش، لایه های کاربردی است. اینجا همان جایی است که قرار است هوش مصنوعی به زندگی مردم وارد شود؛ از صنعت و خدمات گرفته تا سلامت و کشاورزی. هدف ما این است که سکو را به نقطه ای برس،م که هر ،ب وکار، یک راهکار مبتنی بر این پلتفرم داشته باشد.
نسخه بعدی سکو چه زم، عرضه خواهد شد؟
اسفندماه نسخه بتای سکو عرضه خواهد شد. این ی،ی چی؟ ی،ی از این تاریخ به بعد، همه دانشگاه ها، شرکت های دانش بنیان و مجموعه های تحقیقاتی می توانند بر بستر این سکو، راهکارهای خودشان را توسعه دهند. این اتفاق باعث می شود هوش مصنوعی به جای آنکه فقط در سطح بحث های علمی باقی بماند، در میدان عمل هم اثرگذار باشد.
ما در معاونت علمی از روز اول با نگاه آینده نگرانه به این موضوع ورود کردیم. نسخه بتا، تازه ابتدای مسیر است. در فازهای بعدی، قرار است سکو را با روش های یادگیری پیوسته (Continual Learning) به روزرس، کنیم، زیرساخت های پردازشی را توسعه دهیم و شرایطی فراهم کنیم که کشور از این مسیر عقب نماند.
امروز، ما یک سکو داریم که ایر، است، بر اساس نیازهای کشور طراحی شده و با حمایت نهادهای بالادستی، گام به گام به جلو خواهد رفت. حالا وقت آن است که همه ی بازیگران این حوزه، از دانشگاه گرفته تا صنعت، به این قطار پرشتاب بپیوندند و با هم ایران را به یکی از قطب های هوش مصنوعی منطقه تبدیل کنیم.