نشست تغییرات اقلیمی باکو؛ فرصتی بین المللی برای حفاظت از اکوسیستم دریای خزر

دریای ،ر بزرگترین حوضه آبی که توسط خشکی احاطه شده است، در واقع دریای ،ر یک دریاچه است و به دلیل وسعت آن دریا نامیده می شود. اکنون دریای ،ر از طریق دو کانال ناوبری از رودخانه ولگا به دریای آزوف (در آن زمان دریای سیاه) و از رودخانه ولگا به دریای بالتیک به دریاهای آزاد متصل است، اما این بدان م،ا نیست که آب از این دریاها دریاها وارد دریای ،ر می شوند.

دریای ،ر حدود 1200 کیلومتر طول، حدود 200 تا 450 کیلومتر عرض، میانگین عمق آن حدود 208 متر، مساحت آن 376 هزار کیلومتر مربع و حجم آن 78 هزار کیلومتر مکعب است. خط ساحلی دریای ،ر حدود 7500 کیلومتر طول و حدا،ر عمق آن 1.25 متر است. حوضه آبخیز دریای ،ر، سرزمینی که در نهایت باران‌ها از روی آن به دریای ،ر می‌ریزند، تقریباً 3 میلیون و 500 هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. حوضه آبخیز دریای ،ر در کشورهای ساحلی دریای ،ر شامل ایران، روسیه، قزا،تان، ،منستان و جمهوری آذربایجان قرار دارد و بخش کوچکی نیز در ،یه، ارمنستان و گرجستان قرار دارد.

ابعاد دریای ،ر (طول، عرض، عمق، مساحت، حجم آب و طول خط ساحلی) به سطح آب بستگی دارد. ارقام فوق مربوط به تراز منفی 28 می باشد. در اینجا سطح آب دریای ،ر با سطح نقشه برداری دریای بالتیک مقایسه می شود که کمی با تراز مورد استفاده در ایران تفاوت دارد. نقشه های بستر و بسیاری از منابع بین المللی بر اساس سطح دریای بالتیک نمایش داده می شود.

دریای ،ر با مسائل زیست محیطی مختلفی مواجه است اما چند سالی است که کاهش سطح آب دریای ،ر یا به قول عوام کاهش یا افت سطح دریا بیش از سایر مسائل ذهن مردم را به خود مشغول کرده است. . در حالی که بالا آمدن آب دریا در دهه های 1960 و 1970 نیز آسیب ها و نگر، هایی را به همراه داشت، این بار کاهش آب دریا نیز همین نگر، ها را ایجاد کرد.

همزمان با بیست و نهمین نشست سالانه تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد یا COP 29 (11 تا 22 نوامبر و 21 نوامبر تا 2 دسامبر) در گفتگو با حامد علیزاده حقایق زیست محیطی دریای ،ر را مورد بحث قرار دادیم و به سوالاتی در مورد این دریا پاسخ دادیم. از جمله تغییرات محیطی دریای ،ر از جمله کاهش سطح آب دریای ،ر ناشی از تغییر اقلیم است یا مصرف آب توسط کشورهای واقع در حوضه آبریز آن؟ اگر آب همه سدها به دریا رها شود مشکل تراز آب دریای ،ر حل می شود؟

وی در این خصوص گفت: بیش از دو قرن است که بسیاری از جنبه های جغرافیایی دریای ،ر مطرح شده است اما هر از چند گاهی به ،وان یک سوال علمی مطرح می شود که گویی برای پاسخ به این سوالات باید تحقیقات جدیدی انجام شود. در واقع باید از انباشت تجربیات قبلی در ارائه اطلاعات علمی و سوالات علمی در مورد دریای ،ر بهره مند شویم. با این حال، اندازه گیری و نمونه برداری در دریا و آزمایش نمونه ها اطلاعات ارزشمندی در مورد محیط زیست دریایی به دست می دهد. اکنون، داده‌های ماهواره‌ای و تحلیل مجدد، بسیاری از ناشناخته‌های دریای ،ر و حوزه‌های آبخیز آن را روشن می‌کند. بنابراین می توان با آگاهی تقریباً کافی در مورد تغییرات دریای ،ر صحبت کرد.

موقعیت دریای ،ر

علیزاده ادامه داد: دریای ،ر ارتباط آبی با دریاها و دریاچه های اطراف خود ندارد. تبادل آب قابل توجهی از طریق کانال های ولگا-دن-آزوف-سیا و ولگا-دریای بالتیک وجود ندارد، اما امکان معرفی گونه های غیر بومی وجود دارد. ذوب شدن یخ در قطب شمال (که یک اقیانوس است) تأثیری بر رودخانه ولگا ندارد. منجمد دائمی در حوضه آبخیز دریای ،ر به ویژه در رودخانه ولگا وجود ندارد. یخچال های کوهست، در قفقاز و البرز در حال آب شدن هستند اما تاثیر قابل توجهی بر سطح آب ندارند.

آب ورودی به دریای ،ر عمدتاً از رودخانه ولگا تامین می شود. بارندگی روی دریا و سایر رودخانه ها روی هم حدود یک سوم آب ورودی به دریا را تامین می کند. نقش آب های زیرزمینی بسیار کم است. آب جز از طریق تبخیر از دریا خارج نمی شود. استفاده از آب دریا برای نمک زدایی حداقل است.

عضو بدنه علمی پژوهشگاه ملی علوم اقیانوسی و جوی ادامه داد: تعداد و اندازه سدهای ساخته شده در حوزه آبخیز دریای ،ر مشخص است و هر تغییر جدیدی را می توان در تصاویر ماهواره ای با دقت خوبی مشاهده کرد. یک اشتباه رایج در کشور ما، ترجمه کلمه روسی Дамба (دامبا) به سد است. شاید دلیل آن نزدیک بودن کلمه به کلمه (دم) باشد که به م،ای بند است. اما این کلمه روسی (دامبا) به م،ای سدی است که در کنار شهرها و روستاها برای جلوگیری از ورود سدهای رودخانه ای ساخته می شود و ارتفاع آن معمولاً حدود نیم تا یک متر است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا تغییرات سطح آب دریای ،ر ناشی از تغییرات اقلیمی، برداشت یا مصرف آب حوضه ،ر بوده است، پاسخ داد: تغییرات سطح آب در گذشته بارها اتفاق افتاده است. حتی در دوره ساس،ان، سطح دریای ،ر کاهش بیشتری یافت، به طوری که بسیاری از تالاب های کم عمق خشک شدند. دلیل اصلی تغییر سطح آب در گذشته تغییر اقلیم بود.

علیزاده در این صورت، آیا در دهه های اخیر و با احداث سدهای بزرگ، تغییرات اقلیمی باعث کاهش سطح سدها یا مصرف آب شده است؟ وی تاکید کرد: بیشتر سدهای بزرگ حوضه آبخیز دریای ،ر در دهه 1430 و 1440 ساخته شده است. بنابراین پس از پر شدن اولیه سدها با آب، مصرف آب افزایش یافت و پس از مدتی تقریباً تثبیت شد. سطح آب در طول توسعه سدها کاهش یافت و تا سال 1357 ادامه یافت. در حالی که سدها در حال بهره برداری بودند و مصرف آب به آرامی در حال افزایش بود، سطح آب دریای ،ر شروع به افزایش کرد و از سال 1377 تا 1377 دو متر و سی متر افزایش یافت. سانتی متر

استاد پژوهشکده ملی اقیانوس شناسی ادامه داد: در این زمان مصرف آب به اوج خود در حوزه آبخیز در سال 1370 به 50 کیلومتر مکعب (50 میلیارد مترمکعب) رسید و از سال 1373 به بعد با نوسانات متعدد، سطح کل آب دریای ،ر به دست آمد. شروع به کاهش کرد، اکنون تقریباً به همان سطح پایین سال 1357 رسیده است. اما مصرف آب در حوضه آبریز دریای ،ر حدود 45 کیلومتر مکعب در سال است. مصرف آب در سطوح بالا و پایین وجود داشت و حتی در سطح بالایی نیز مصرف آب کمی بیشتر بود.

دلیل اصلی کاهش سطح آب دریای ،ر عدم مصرف آب است. دلیل اصلی کاهش سطح آب دریای ،ر کاهش جریان رودخانه ها به ویژه رودخانه ولگا و افزایش تبخیر از سطح دریا است. افزایش تبخیر تنها به دلیل افزایش دما نیست، بلکه تغییر رژیم باد بر روی دریای ،ر نقش مهمی دارد که منجر به تبخیر آب می شود.

وی تاکید کرد: بنابراین تغییر اقلیم در دریای ،ر نقش عمده ای در نوسانات سطح آب دارد. اما آیا این کاهش سطح آب ادامه خواهد داشت؟ در حال حاضر روند کاهشی است و پیش بینی های بلندمدت تراز آب دریای ،ر نوعی پیش بینی اقلیمی است که دقت چند، ندارد. به ،وان مثال می توان وضعیت هوای چند روز آینده را به طور دقیق پیش بینی کرد، اما اینکه آیا در اول نوروز 1404 در تهران بارندگی خواهد بود یا خیر و میزان بارندگی در آن فعلا امکان پذیر نیست. بنابراین برای پیش‌بینی بلندمدت سطح آب دریای ،ر باید پیش‌بینی کرد که در سال‌های آتی چقدر باران در حوزه آبخیز می‌بارد، چقدر تبخیر می‌شود و کم و بیش آب وارد ،ر می‌شود. دریا برای تغییر سطح. این پیش بینی ها هنوز دقت بسیار کمی دارند.

در خصوص نقش سدها بر وضعیت دریای ،ر بزرگنمایی می شود

علیزاده در پاسخ به این سوال که اگر آب همه سدها به دریا رها می شد مشکل تعادل حل می شد؟ وی گفت: سدهای ساخته شده در حوزه آبخیز دریای ،ر 212 کیلومتر مکعب (212 میلیارد مترمکعب) حجم اولیه داشتند. اکنون بیش از نیمی از این حجم با رسوبات پر شده و حجم مفید سدها 100 کیلومتر مکعب (100 میلیارد متر مکعب) است. آیا آب تمام سدها به سمت دریای ،ر رها می شود؟ با فرض این که این اتفاق بیفتد، سطح چقدر افزایش می یابد؟ اگر حجم 100 کیلومتر مکعب را بر مساحت فعلی دریا ت،یم کنیم و دریا را ظرفی با ساحل عمودی در نظر بگیریم، سطح باید 27 سانتی متر بالا رود. اما در عمل به دلیل پخش شدن آب در سواحل کم عمق میزان افزایش سطح آب بسیار کمتر است.

وی تاکید کرد: پرتاب تنها یک بار مفید است و پس از آن دوباره سطح آب دریای ،ر به ورودی و تبخیر آب بستگی دارد. نقش سدها در سطح آب در حال حاضر در حال افزایش است. ورود مقدار زیادی آب از ولگا به تنهایی و بدون تغییر در رژیم تبخیر از سطح دریای ،ر نمی تواند تغییرات قابل توجهی در سطح آب دریای ،ر ایجاد کند. به ،وان مثال، در سال 2014، جریان رودخانه ولگا به دریای ،ر به 182 کیلومتر مکعب (182 میلیارد متر مکعب) رسید که یکی از پایین ترین مقادیر جریان رودخانه ولگا است و سطح آب در پایان نسبت به سال قبل 29 سانتی متر کاهش داشته است. در سال 2016، جریان آب از رودخانه ولگا به دریای ،ر به 261 کیلومتر مکعب (261 میلیارد متر مکعب) رسید، در حالی که با افزایش 79 کیلومتر مکعبی آب نسبت به سال قبل، سطح آب تنها پنج سانتی‌متر افزایش یافت. . این که سطح آب متن، با افزایش عرضه آب در ولگا افزایش نیافته است، نشان دهنده نقش مهمی است که تبخیر در سال های اخیر ایفا کرده است.

این کارشناس وضعیت زیست محیطی دریای ،ر در این مورد، آیا سطح آب مهمترین جنبه دریای ،ر است؟ وی تاکید کرد: آیا معتقدیم دریای ،ر مانند دریاچه آرال و دریاچه ارومیه کوچک شده و به تدریج خشک می شود؟ دریای ،ر بیشتر شبیه اقیانوس است تا دریاچه ارومیه یا آرال. با وضعیت فعلی بارش، تبخیر و مصرف آب، دریای ،ر خشک نخواهد شد. افت سطح آب رخ داد که حدود 8000 سال پیش شمال دریای ،ر را خشک کرد، اما دریای ،ر خشک نشد و محیط زیست آن حفظ شد. آنچه در کنار سطح آب اهمیت دارد، محیط زیست دریای ،ر است.

شکار غیرقانونی و صید غیرقانونی؛ وای بر ،رها!

محیط زیست دریای ،ر با توجه به بحث سطح آب به موضوعی حاشیه ای تبدیل شده است. در حالی که حجم آب برداشت شده از رودخانه ولگا حدود 7 درصد جریان رودخانه ولگا است، مصرف آب در سواحل ج،ی ،ر در حال افزایش است و جریان رودخانه در فصل گرما به میزان قابل توجهی کاهش می یابد. بنابراین زیستگاه های رودخانه ای معمولا برای ت،یر طبیعی ماهی ها من، نیستند. بسیاری از زیستگاه های طبیعی زادآوری در رودخانه های سایر نقاط دریای ،ر (به جز اورال) نیز از بین رفته است.

وی بیان کرد: صید بی رویه، صید غیرمجاز و صید باعث تخلیه بیولوژیکی دریا می شود. با وجود ممنوعیت صید ماهیان خاویاری، این ماهی و خاویار در کشورهای ساحلی به وفور یافت می شود. در این صورت مقدار زیادی آلاینده وارد رودخانه ها، تالاب ها و دریای ،ر می شود. به طوری که جلبک های بزرگ در فصل گرما در سواحل رشد می کنند. با کاهش سطح آب، علاقه به محیط زیست دریای ،ر کمرنگ می شود. تالاب های ساحلی مهم هستند، اما بخش بسیار کوچکی از ا،یستم دریای ،ر هستند. در گذشته با تغییر سطح دریا، مساحت تالاب ها نیز تغییر می کرد.

علیزاده بیان کرد: اما وقتی سطح تالاب پایین می آید نباید مساحت تالاب ها به زمین کشاورزی و دام تبدیل شود و شکار فشرده در آنها انجام شود. حالا حتی اگر سطح آب هم بالا برود مشکل زیست محیطی را حل نمی کند. با انجام اقدامات منطقه ای برای کاهش ورود آلاینده ها، حفظ آب رودخانه ها به منظور تثبیت ا،یستم و تامین رودخانه ها برای تولید مثل طبیعی ماهیان و همچنین صید متن، با ذخایر دریایی، مشکل زیست محیطی به تدریج حل خواهد شد. در غیر این صورت، محیط زیست دریایی به نقطه بی بازگشت می رسد، ی،ی نمی توان آن را در حالت طبیعی خود حفظ کرد.

وی در پایان گفت: به من،ت برگزاری کنفرانس تغییرات اقلیمی در باکو در سواحل دریای ،ر، محلی برای انجام اقدامات موثر برای حفظ ا،یستم دریای ،ر و اجرای تصمیمات قبلی مانند ممنوعیت شکار فوک وجود دارد. و صید ماهیان خاویاری اقدامات اجرایی مربوط به حفظ ا،یستم این دریا موجب احیاء و پویایی ا،یستم آن می شود و به نفع همه کشورهای ساحلی خواهد بود.